Merak edip duruyordum, bu editörler ne iş yapar? Editör kimdir? Çok sık duyuyoruz ama konuyu tam öğrenmek lazım. İçerik üreten ve yazmayı seven biri olarak editörlük kursuna gittim ve yeni bir sürü bilgi edindim. Editörlük nedir konulu içeriğimiz başlıyor, sohbet tadında okumalar dilerim:)
Editörde olması gereken özellikler?
Ne var canım kolay iş deyip geçmeyin, bir editör kolay yetişmiyor. Hele sanıldığı gibi imla ve yazım kurallarını düzeltmenin çok ötesinde bir iş editörlük. Editör şu konuları sular seller gibi bilmeli.
*Öncelikle editleyeceği eserler için çok okumalı ve bilinçli bir okur olmalı.
*Hikaye anlatım tekniklerini iyi bilmeli ( Neydi onlar; anlatma, iç konuşma, iç çözümleme, gösterme, diyalog, bilinç akışı, tasvir ve özetleme tekniği)
*Dilbilgisi bilgisi güncel ve yetkin olmalı. (TDK, Misalli Türkçe sözlük ve Kubbealtı el kitabı olmalı)
*Zaman kullanımı (Bir eserde mışlar, di’ler, rivayetler vb kullanımı)
*Olay örgüsü. Serim, düğüm, çözüm üçgeni içinde tutar ve mantık aramalı.
*Üst kurmaca nedir? Olay 1, olay 2 ve olay içinde olay oluşması gibi durumların analizini hemen yapabilmeli.
*Alanı takip etmek ve güncel kalmak… Türk Dili dergisi, edebiyat dergileri, hakemli dergiler, yazar söyleşileri takip edilecek rutin ev ödevleri olmalı.
Herkes içerik üretebilir mi?
Sosyal medya sayesinde herkes içerik üretiyor ama kalıcı eserler üretmek de her baba yiğidin harcı değil. İçerik hazırlarken, akıcılık, açıklık, yalınlık ve duruluk okurların ve dahi Google amcanın sevdiği, istediği özellikler.
Editör şıp diye bir cümlenin bağlamını, kimler, hangi ortamda nasıl söylemiş bilecek. Cümlede bağdaşıklık nasıl, hiç soru işaretine yer bırakmayan ve bütünlüğü olan cümleler kurulmuş mu bakacak. Kısacası basit gibi görünen ama girift işler yapacak editör…
Lektör kim?
Lektör kavramını ilk defa duydum, editörün üstüne lektör deniyormuş. Daha editör ne iş yapar öğrenirken bir de lektör ne iş yapar sorusu çıktı karşımıza. Lektör olan kişi, kitabın satış potansiyeli ve raf ömrü, kitaptan film, dizi yapma potansiyeli gibi konulara vakıf olmalı. Yayıma hazırlık, fotoğraf, grafik tasarım gibi konular ile teknik konuları (baskı adedi, sayfa, kapak tasarımı gibi) takip etmeli.
Her yayın evinde lektör olmuyor tabii, bu hiyerarşi daha çok büyük yayınevlerinde söz konusu. Lektör daha çok saha çalışması yapar, gözlemler. Hangi eserler, hangi türler hatta hangi tarz kitap kapakları revaçta, yaş grubuna göre tercih edilen eserler ve özellikleri neler takip eder.
Redaktör kim peki?
Hep editörle karıştırılan redaktör editörle kolektif iş birliği içinde çalışır, deneyim ve analiz gücü yüksektir. Sonu tör ile biten pek çok ünvan var yayın sektöründe. Kitap editörü, içerik editörü, metin geliştirme editörü, sayfa editörü, satır editörü gibi… Ülkemizde ise kitap editörü yazar gibi görünür, çok fazla müdahale etmeden anlatım bozukluğunu düzeltir.
Editörsüz kitap olur mu?
Kitap basım maliyetlerine bir bakalım mı?
Hayallerim biraz değişti. Çünkü kitap basım maliyetleri ve kitap çıkarma evrelerini öğrenince çocuk kitabı yazma hevesim kırıldı diyebilirim. Bizim ülkede özellikle zor bu işler. Ama yazmaktan vazgeçmeyeceğim, en azından buradan kimlere ulaşabilirsem artık… Kitap maliyetini belirleyen birinci faktör tabii ki kağıt maliyeti. Gramaj, kalite ve boyutuna göre değişiyor. İkinci aşama baskı ve mürekkep, sonra dizgi tasarım geliyor. Baskılar forma olarak yapılıyor ve 1 forma 16 sayfa. En son da telif ve lisans. Burada kitabın getirisinin %8-10 arası bir teliflendirme var ve çok düşük. Son yılarda e kitaplar da arttı ama kağıdın hissi başka üstelik elektronik sertifikalarla (udf-pdf) eserinizi korumalısınız.
Kitaplar giderek daha pahalı oluyor ama kitap basım maliyetlerini ve eklenen kar oranını düşününce normal bu durum. Örnek bir maliyet hesabı yapalım mı?
224 sayfalık bir roman düşünelim. 70 gr 14 formalık kağıt. Baskı siyah beyaz, minimal-standart dizgi ile 3000 adet basılacak. (En az 1000 basım olur)
Kağıt: 20 bin tl
Baskı: 10 bin tl
Dizgi tasarım: 5 bin tl
Telif. 15 bin tl
Toplam maliyet:50 bin tl
Birim maliyet: 50 bin tl/ 3000 adet ile 16,66 kr birim maliyet. %100-150 kar ile satış fiyatı 35-40 tl arası. Çocuk kitaplarında sayfa sayısı az ama kuşe baskı ve resimleme maliyeti ile rakamlar yükseliyor.
Bu arada aklınızdan şöyle bir soru geçmiş olabilir. Editörler bu kadar çok kitabı nasıl okuyor? Cevap, örneğin 400 sayfalık bir kitapta ilk 30-40 sayfa kitabın okunmaya değer mi değil mi fikrini veriyormuş. Sürprizler olabilir mi? Ya yazarın kalemi sonradan açılmışsa hepsi tecrübe ile anlaşılıyor. Editörlük kolay iş değil. Bazı ünlü yazarların kendi özel editörü var, yayın evlerinin klasmandaki yeri editör kadrosuyla da belli oluyor. Editör yazar ilişkisi, editörün tüm yayın sürecini takip etmedeki başarısı çok önemli.
Kitabın arka kapağı deyip geçmeyelim lütfen!
Kitap almadan önce arka kapağına bakar mısınız? Okur musunuz? Çoğunluk evet demiştir çünkü arka kapak fikir verir, okumaya teşvik eder. Peki nasıl olmalı arka kapak?
Spoiler vermeden kitabı özetler, temel konu, ana karakterler, olay örgüsünden tüyo verir ama açık vermez. Kısa bir merak dili kullanmak, alıcıyı harekete geçiren ve hedef kitleye uygun bir dil kullanmak gerekir. Yazarın geçmişi, ödülleri de yer alırsa güzel olur. Kitabın arka kapağı deyip geçmeyelim lütfen.
Yayınevleri kitap değerlendirmesi nasıl yapıyor?
Makro olarak büyük resmi görmek, konunun tema ve odak uyumlu olması. Hedeflenen okur kitlesine uygun dil ve uslüp. Cümlelerin bağlam ve bağdaşıklık açısından yeterli ve zaman uyumu olması.
Mikro olarak ise satır editörlüğü. Dil ve anlatım, kurguyla bağdaşması ve tutarlı olması yanında imla kurallarına uygunluk. Bir sıralama yapmak gerekirse, kitap önce editöre gelir. Metin geliştirme ve satır editörünü redaktör takip eder. Son okuyucu lektör ile yayına hazırlık tamamlanır. Geri dönüşler, yakın çevreye okutma da son kısımdaki evreler. Yayına hazırlık aşamasında ön söz, ek kısımlar da hazırlanır.
Yazmasam deli olacaktım diyenler:)
Editörün teknoloji bilgisi nasıl olmalı?
Edebiyatla, dilbilgisi ile olduğu kadar teknoloji ile de yakın ilgili olmalı bir editör. Word ve benzer platformlar sular seller gibi çalışırken destek programalar da hep cepte olmalı. Word yoksa libre office, open office, google docs da kullanılır. Şimdi bir kaç program daha paylaşmak istiyorum.
Abby finereader programı: PDF dosyası açar, edit olan her şeyi yapar.
Microsoftlens
Adobe scan
Turnitin: Yükelnilen metin intihal mi, kopya, alıntı mı listeler.
Google çeviri
DeepL: İyi bir çeviri programı
Bing: İmage creator özelliği ile dilediğini söyle sana ona uygun görsel oluştursun. Bunun gibi daha pek çok program editörün yardımcısı.
Kitap yazmak isteyenler…
Yazmayı sevenler hatta terapi gibi görenlerin hayalidir kitap yazmak. Kendi kitabının editörlüğünü yapmak ise kolay iş değil. Duygusal yaklaşırsın, yazdıklarına kıyamazsın ya da fazla mükemmeliyetçi olursun. Yazma sürecinde körlük de yaşanabilir. El sıcaklığını geçirmeyecek kadar molalar vermek, biyolojik saatine uygun zamanlama yapmak önemli. Kendi kitabınızın editörlüğünü yaparken şunlara dikkat edebilirsiniz:
Öncelikle her türlü eleştiriye açık bir zihinsel hazırlık evresi. Edit yaparken aralar verip devam etmek. Okuyucu gibi okuyabilmek için farklı bir mekanda okumak. Editör adaylarına, bezgin bir editörden tavsiyeler başlıklı bir içerik okumak isterseniz burada.
Haber editörlüğü de çok yaygın çünkü geleneksel medya yerini dijitale bıraktı. Bu konuda haber başlığı önemli, ilgi çekici ve merak uyandırıcı olmalı. Spot yazı yani giriş kısmı ardından ayrıntı veren detay kısmı yer almalı ve sonuca bağlamalı. Video editörlüğü de youtube kanallarının yoğunluğu ile eş orantılı hayli popüler. Bir de şu içinde olduğumuz satırları da içeren seo editörlüğü var. Mesela ben yazıyı biraz kısaltmalı, cümleleri daha sade hale getirmeliyim. Belki birkaç link daha versem iyi olur. Anahtar kelimeleri de yerinde kullanmalıyım. Ancak kurallara uyacağım diye kendimi kasmıyorum, zaten yazarken merak eden okusun okuyan da sıkılmasın dikkat et diyorum kendime.
Sevgili okur, editörlük konusunda fikirlerini, eleştirilerini yorum olarak yazarsan sevinirim. İyi okumalar.
